تاریخچه صنعت داروسازی در جهان

صنعت داروسازی

1899.    آسپرین شرکت بایر  نخستین دارویی بود که به تولید و بازاریابی انبوه رسید.
1941.    پنی¬سیلین.
1946.    بی¬هوشی عمومی.
1949.    کورتیزون.
1953.    فرانسیس کریک و جیمز واتسون  ساختار دی¬ان-ای را کشف کردند.
1957.    عامل هشتم هموفیلی.
1960.    قرص¬های خوراکی ضد بارداری. 
1978.    شرکت ژننتک  که یک شرکت بیوتکنولوژی آمریکایی است، انسولین مصنوعی را برای انسان تولید کرد. 
1988.    شرکت آسترا  داروی لوسک  را برای درمان زخم تولید کرد.
1993.    شرکت اسمیت¬کلاین بیکام  اقدام به انعقاد یک موافقت¬نامة همکاری با شرکت علوم ژنتیک انسانی  کرد. 
1996.    درمان سه گانة اچ¬آی¬وی/ ایدز
1998.    شرکت فیزر  اقدام به ارایة داروی وایاگرا  برای درمان ناتوانی جنسی مردان کرد: این نخستین داروی این حوزه بود که سر و صدای زیادی به راه انداخت. 
 1998.    شرکت ژننتک داروی هرسپتین  را به بازار ارایه کرد. 
2000.    داروی Cox-2 که برای درمان درد و التهاب توسط شرکت¬های مرک  و فارمسیا  ارایه شد، به فروش هنگفتی دست یافت.
2001.    شرکت¬های داروسازی با بزرگ¬ترین موانع قانونی در قبال حفظ حقوق انحصاری خود هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای در حال توسعه مواجه شدند. 
2001.    پیشرفت¬های حاصله در بیولوژی سلول¬های بنیادی، ضمن جلب توجه دانشمندان، مناظرات اخلاقی بسیاری را باعث شد. 

شرکت فایزر در سال ۲۰۰۶ خط تولید مادۀ اولیه خود را به شرکت «اکسلا» واگذار کرد. شرکت فایزر در سال ۲۰۰۳ شرکت فارماسیا را خریداری نمود. این شرکت در سال ۲۰۰۹ دست به خرید بزرگی زد و با قیمت ۶۸ میلیارد دلار، شرکت دارویی ویئت را گرفت.
فایزر در ۲۰۱۵ با شرکت هوسپیرا توافق کرد تا این شرکت را به مبلغ ۱۵٫۲ میلیارد دلار خریداری کند. هوسپیرا از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان داروی تزریقی در جهان است. در سال ۲۰۱۹ فایزر شاخه تولید ژنریک داروهای خود پس از انقضای پتنت  را در شرکت مای‌لن (Mylan) ادغام کرد. 

صنعت داروسازی به شکل مدرن خود، از آغاز قرن نوزدهم پدیدار شد یعنی زمان که تولیدکنندگان مواد شیمیایی در سوییس و آلمان، از خواص دارویی مواد شیمیایی  آگاه شدند. 
یک نمونة خوب، آسپرین است که در سال 1899 توسط شرکت بایر کشف شد. در آن زمان، بایر یک تولیدکنندة رنگ بود اما یک مؤسسة داروسازی تأسیس کرده بود تا خواص مواد شیمیایی برای استفاده به عنوان دارو را بررسی کند. این شرکت کارش را با دیاستیل¬مورفین  آغاز کرد زیرا دریافت¬کنندگان آن احساس شجاعت می¬کردند و این ماده در آن زمان هرویین نام گرفت. وقتی خواص اعتیادآور این ماده مشخص شد، بایر توجه خود را به اسید استیل¬سالیسیلیک  معطوف کرد که بعدها آسپرین نام گرفت. 
اسید استیل¬سالیسیلیک به طور طبیعی در برگ¬های گیاه مورد  و پوست درخت بید یافت می¬شود و خواص دارویی آن توسط مصریان باستان کشف شده بود که از آن برای رفع کمر درد استفاده می¬کردند. کمک منحصر به فرد بایر به صنعت داروهای نوین باعث کشف خواص دارویی این ماده شد. آسپرین نخستین   ماده¬ای بود که به طور عمده تولید و به بازار ارایه شد و در عین حال یکی از نخستین داروهایی بود که به صورت قرص درآمد. 
در نیمة نخست قرن بیستم، این صنعت تحت سیطرة اروپاییان به ویژه شرکت¬هایی همچون ساچرینگ  آلمان و هافمن لاروشة  سوییس قرار داشت. حرکت این صنعت به سمت ایالات متحده، عمدتاً ناشی از بروز   جنگ¬های اول و دوم جهانی بود: طبق پیمان ورسایلس ، مالکیت آسپرین به ایالات متحده رسید. مرک که یکی از زیرمجموعه¬های کوچک آمریکایی یک شرکت معتبر داروسازی آلمانی بود نیز واگذار شد. امروزه مرک آلمان نقش چندانی در بازار ندارد اما مرک ایالات متحده اگرچه دیگر بزرگ¬ترین شرکت این صنعت نیست اما به عنوان شرکتی به ارزش 200 میلیارد دلار، همچنان در راس این صنعت دیده می¬شود.

 
تغییر به سمت ایالات متحده و با درجة پایین¬تری، به انگلستان، با پیشرفت¬های مهم تکنولوژیکی همراه شده و این در حالی است که علم شیمی، پایة بیولوژی را تشکیل می¬دهد. به دلیل کارهای مهم فرانسیس کریک و جیمز واتسون در دانشگاه کمبریج انگلستان برای کشف ساختار دی¬ان¬ای، علم بیولوژی به منصة ظهور رسید.
صنعت بیوتکنولوژی که امروزه مکمل تحقیقات داروسازی است، در اوایل دهة 1960 و در کالیفرنیا پایه¬گذاری شد. تا سال 2001، حدود یک چهارم از کل بودجة تحقیقات داروسازی، صرف این حوزه شده است. در اواخر سال 2001، آمگن  که یکی از قدیمی¬ترین شرکت¬های بیوتکنولوژی است، اقدام به ایجاد گروه ایمیونکس  کرد که گروهی بزرگ¬تر از بسیاری از شرکت¬های مرسوم داروسازی بود. بسیاری از کارشناسان، ظهور این گروه را به مثابة ظهور عصر بیوتکنولوژی می¬دانند. 
در سال 2001، ارزش داروهای تجویز شده به 250 میلیارد دلار رسید و اگر میزان داروهای مورد استفاده در بیمارستان¬ها را هم اضافه کنیم، قطعاً به رقم بسیار بزرگ¬تری دست خواهیم یافت. علیرغم فشار زیاد برای کنترل هزینه¬های دولتی در زمینة بهداشت و درمان به ویژه داروسازی، این صنعت یکی از سودآورترین صنایع دهه¬های اخیر با بهترین عملکرد ممکن بوده است. 20 شرکت برتر داروسازی که عمدتاً دارای حاشیة سود بالای 30 درصد بوده¬اند، سالانه شاهد رشد 10 درصدی فروش و سود خود می¬باشند. اکثر آنها به سادگی به چنین رقمی دست می¬یابند. 

در طول قرن بیستم، این صنعت به قانونی¬ترین صنعت جهان تبدیل شد و ادارة دارو و غذای  ایالات متحده مهم¬ترین نهادی است که در مورد ایجاد توازن میان مزایا و مضرات داروهای تولیدی قانونگذاری می¬کند. قانونگذاران به شدت به شکایت¬هایی که در مورد مواد دارویی برگزار می¬شوند توجه می¬کنند تا امنیت و سلامت داروها تضمین شود. این فرآیندی است که دستیابی به نتیجة قطعی در مورد آن حداقل پنج سال طول می¬کشد. معمولاً از هر 10 شکایت، 9 مورد آنها ناکام می¬مانند. وارد کردن یک داروی جدید به بازار حدوداً 500 میلیون دلار هزینه دارد.

شرکتهای داروسازی

بر اساس استانداردهای دیگر صنایع، بخش داروسازی تا اواخر سال 2001 صنعتی به شدت پراکنده بود و هیچ شرکتی به تنهایی بیش از 10 درصد سهم بازار را در اختیار نداشت. این جریان علیرغم مجموعه¬ای از ادغام-ها در این صنعت وجود داشته است. مثلاً شکل¬گیری شرکت گلاکسواسمیت¬کلاین  در سال 2001، در واقع ماحصل ادغام چهار شرکت فعال تا اواخر دهة 1990 بود یعنی گلاکسو، ولکام ، اسمیت¬کلاین بکمن  و بیکام. گروه فرانسوی آلمانی آونتیس  نیز دربرگیرندة گروهی از شرکت¬ها همچون هوخست  آلمان و ماریل مرون داو  ایالات متحده و همچنین روهن – پولنک رورر ، راسل اوکلاف  و پاستور مریوکس  فرانسه است. 
با این وجود، آونتیس تنها 5 درصد از سهم بازار و  شرکت فایزر که از نظر فروش، شرکت شماره یک جهان است، تنها حدود 7 درصد را در اختیار دارد. این به دلیل آن است که صنعت داروسازی به طبقه¬بندی¬های درمانی همچون قلب و عروق تقسیم می¬شود که به تنهایی دارای 50 میلیون دلار فروش سالانة دارو است.
جدا از رابطة آمگن – ایمیونکس، مهم¬ترین قرارداد منعقد شده در سال 2001، خرید کامل شرکت چوگای  ژاپن توسط روشه برای ایجاد پنجمین شرکت بزرگ دارسازی کشور بود. این قرارداد، نشانگر آن بود که دومین بازار بزرگ داروسازی جهان بیش از پیش به روی شرکت-های غربی باز شده است. 
باور عمومی آن است که این است آنقدر به ادغام¬هایش ادامه خواهد تا اینکه نیمی از 12 شرکتی که بازار جهانی را در دست دارند، به سهمی فراتر از 10 درصد دست یابند و گسترة جغرافیایی و درمانی آنها نیز گسترش یابد. این شرکت¬ها در همة فعالیت¬ها از تحقیقات پایة آزمایشات بالینی تا فعالیت¬های مهمی همچون ایجاد نام تجاری معتبر و بازاریابی درگیر خواهند شد. شرکت¬های کوچک¬تر نیز نقش¬های مناسبی را عهده¬دار خواهند شد و فعالیت¬ آنها یا در بخش¬های خاصی از زنجیرة ارزشی (مثلاً تحقیقات پایه و آزمایشات بالینی) یا حوزه¬های خاص درمانی (مانند دیابت و جلوگیری از بارداری) خواهد بود. نگرشی متضاد نیز وجود دارد که به موجب آن، ادغام¬های صنعتی به تدریج از هم خواهند پاشید و به ایجاد شرکت¬های خدماتی کوچک¬تر و متمرکزتر منجر خواهد شد. حتی ممکن است «شرکت¬هایی مجازی» در کنار آنها ایجاد شوند که دارای     نام¬های تجاری قوی می¬باشند و از بازار گسترده¬ای برخوردارند اما از نظر ظرفیت تحقیقات داخلی در سطح چندان بالایی نیستند. 

بازارهای صنعت داروسازی

به طور طبیعی، بازار جهانی صنعت داروسازی متعلق به چهار حوزه است: ایالات متحده، ژاپن، اروپا و مابقی جهان. 
هر طور که حساب کنیم، شرکت¬های آمریکایی در رأس قرار دارند و 40 درصد فروش و 60 درصد سود متعلق به آنان است. ایالات متحده تنها «بازار آزاد» برای داروهای تجویز شده است. وقتی دارویی توسط ادارة دارو و غذا ارایه می¬شود، به سرعت و با هر قیمتی که شرکت¬ها بتوانند با شرکت¬های بیمة خصوصی، سازمان¬های اداره¬کنندة امور درمان و طرح¬های سلامت کارمندان رقابت کنند، به فروش خواهند رسید. در عوضِ قیمت¬های اولیة بالا، ایالات متحده دارای بازار رقابتی بسیار فشرده¬ای است. وقتی دارویی حق انحصاری خود را از دست می¬دهد و تولیدکنندگان عمومی دچار مشکل می¬شوند، قیمت¬ها در عرض یک شب تا 90 درصد سقوط     می¬کنند. 

بر عکس، ژاپن دارای بازار مصون¬تری است. تا همین اواخر، قانونگذاران ژاپنی بر این نکته اصرار می-کردند که شرکت¬های ژاپنی باید آزمایشاتی متفاوت با شرکت¬های غربی داشته باشند زیرا مردم این کشور دارای متابولیسم متفاوتی هستند. به همین دلیل، ورود شرکت¬های غربی به بازار ژاپن بسیار دشوار بود و ژاپن تنها 13 درصد بازار جهانی را دارو را در اختیار داشت. نظارت شدید دولت بر قیمت¬ها، فعالیت در این محیط را بیش از پیش دشوار ساخته بود و قوانینی که در مورد داروهای ملی تصویب شده بودند، تاثیر مخربی بر جمعیت در حال پیر شدن ژاپن داشتند. البته تعهد فزایندة دولت ژاپن برای پذیرفتن اطلاعات و داده¬های حاصل از آزمایشات همراه با تمایل شرکت¬ها برای درگیر شدن در ادغام¬های جهانی، نمایانگر تغییراتی مهم در این کشور هستند. 

اروپا نیز وضعیت متفاوتی دارد. اگرچه اروپا بازاری متفاوت به نظر می¬رسد اما در واقع مجموعه¬ای از محیط¬های متفاوت قانونگذاری و قیمت¬گذاری است هر چند که کار قیمت گذاری توسط سازمان EMEA انجام می¬شود که شبیه به FDA در ایالات متحده است و در سال 1995 تاسیس شده است. اکثر دول اروپایی دارای ساز و کارهایی برای تعیین قیمت دارو هستند که البته فرآیندی بروکراتیک است و می¬تواند عرضة یک دارو را چندین ماه تا حتی یک سال به تعویق بیندازد. دول اروپایی که اکثر آنها یک سیستم درمانی اجتماعی را اجرا می¬کنند، تمایلی به رعایت سیستم آمریکا مبنی بر قمیتگذاری آزاد ندارند زیرا در این صورت قوانین دارویی آنها غیر قابل کنترل خواهد بود. 
از منظر تجاری، کم¬اهمیت¬ترین بازار، مابقی نقاط جهان است هر چند که برزیل، آرژانتین، مکزیک و کرة جنوبی قابل توجه هستند. هندوستان و چین نیز می-توانند اهمیت زیادی داشته باشند به ویژه اگر به قوانین سازمان تجارت جهانی بپیوندند. 
البته، شرکت¬های داروسازی نمی¬توانند حتی بازارهای غیر مهم تجاری مانند صحرای آفریقا را نادیده بگیرند زیرا همه¬گیری و شیوع ایدز مؤید این موضوع است. فشار زیادی بر تولیدکنندگان دارو وارد می¬شود تا داروهای نجات¬بخش را با قیمتی پایین تولید و در کشورهای فقیر عرضه کنند. 

فن آوری صنعت داروسازی

در بخش اعظم قرن گذشته، کشف یک داروی جدید، رویدادی کاملاً اتفاقی بود که یا ناشی از شانس دانشمندان بود یا استعداد غریزی آنها. شرکت¬ها باید تمامی کتاب¬خانه¬های بزرگ را زیر و رو می¬کرند تا به اهدافی بیولوژیکی دست یابند که می¬توانستند در ایجاد یک بیماری نقش داشته باشند. تمامی داروهایی که تا آن روز کشف می¬شدند، ناشی از یکی از این 500 هدف بودند.
جهش ایجاد شده در علم بیولوژی و پیشرفت علم ژنتیک به ویژه در سال 2000، انقلابی را در کشف داروهای جدید باعث شد. کشف ژن¬های جدید باعث شد که ارتباط این ژن¬ها با صدها بیماری که نیازمند داروهای جدیدی بودند، نیز روشن گردد. درک بیشتر علم بیولوژی به دانشمندان کمک خواهد کرد تا ریشة امراض را بشناسند نه اینکه صرفاً به درمان عوارض آنها بپردازند و در عین حال بتوانند بیماری¬ها را بر اساس ساختار مولکولی آنها به شکل بهتری دسته¬بندی  نمایند (مانند مرض قند، سرطان سینه و غیره). می¬توان بر اساس ساختار ژنتیکی بیماران اقدام به درمان آنان نمود. استفاده از سلول¬های بنیادی که هنوز مناظرات زیادی دربارة آن وجود دارد، می¬تواند جایگزینی مناسب برای بافت¬های سلولی باشد تا از آن برای درمان بیماری¬های ناشی از سن بالا یا امراضی که در اثر تصادفات رخ می¬دهند، استفاده کرد. 
بیولوژی نوین به انفجار روش¬های جدید درمان با دارو انجامیده که بسیاری از آنها امروزه از علوم رایانه-ای نیز بهره¬مند هستند. به جای اینکه دانشمندی اقدام به ترکیب مواد شیمیایی نماید، می¬توان ترکیبات شیمیایی که متشکل از هزاران مولکول هستند را توسط ربات¬ها تست کرد. 

محصولات جدید صنعت داروسازی

یک انقلاب تکنولوژیکی دیگر در صنعت داروسازی، ساخت داروها از پروتئین¬ها است که روشی متضاد در استفاده از مولکول¬های کوچک است. در دهة 1980، شرکت¬هایی همچون ژننتک و آمگن به روش تولید مصنوعی ترکیبات پروتئینی همچون انسولین و هورمون رشد دست یافتند. بسیاری از دانشمندان امیدوارند ژن¬ها که سازندة پروتئین¬ها هستند، روزی در قالب دارو درآیند هر چند که هنوز موانع فنی بسیاری بر سر تحقق این راه وجود دارند. 
علیرغم ارزش پروتئین¬ها، هنوز هم صنعت داروسازی به طور گسترده¬ای مبتنی بر مولکول¬ها است زیرا دستیابی و تبدیل آنها به قرص حتی از تزریق آنها نیز ارزان-تر است. 
در این صنعت، بیشترین هزینه صرف امراض قلبی و عروقی می¬گردد. در دهة 1990، استاتین  که دارویی برای کاهش کلسترول است، به یک پدیده تبدیل شد. بسیاری از شرکت¬ها محصولاتی چند میلیارد دلاری تولید می¬کردند اما وقتی فیزر و وارنر-لامبرت  داروی لیپیتور  را در اواخر دهة 1990 ارایه کردند، این  شرکت¬ها به شدت دچار افول شدند. با توجه به اینکه شواهد نشان می¬دادند لیپیتور با سرعت بیشتر و به شکلی اثربخش¬تر باعث کاهش کلسترول می¬گردد، این دارو به موفق¬ترین داروی تمامی اعصار تبدیل شد. 

درمان زخم نیز یکی دیگر از عوامل مهم در این صنعت است که در ابتدا در ید داروی اسمیت¬کلاین به نام تاگامت ، سپس داروی زانتاک  گلاکسو و نهایتاً، لوسک شرکت آسترا بود که فروش سالانة داروی آخر، به 6 میلیارد دلار رسید. در سال 2001، شرکت آسترازنکا  داروی نکسیوم  را معرفی کرد که به نظر می¬رسد کارآیی آن حتی از لوسک هم بیشتر است. امراض مربوط به بالا رفتن سن نیز حوزة مهم دیگری در این صنعت هستند. ویاگرا که برای درمان ناتوانی¬های جنسی توسط شرکت فیزر در سال 1998 ارایه شد، در رأس اخبار قرار گرفت و به دارویی در قبال «سبک زندگی» افراد بدل شد. یک حوزة مهم دیگر در این صنعت، التهاب مفاصل است. داروی رایج برای درمان این بیماری Cox-2 می-باشد. 

اشتغال صنعت داروسازی

بزرگ¬ترین شرکت¬های داروسازی بین 60 تا 100 هزار نفر نیرو دارند که حدود 15 درصد آنها دانشمندان هستند. مابقی این افراد عبارتند از نیروهای بخش¬های فروش، بازاریابی، امور اداری، حقوقی، تولیدی و دیگر بخش-های فنی. صنعت دارو، صنعتی جهانی است هر چند که به شدت متمرکز در ایالات متحده است. اکثر شرکت¬ها در 50 تا 60 کشور نیرو دارند. هر شرکتی به طور میانگین دارای 5 آزمایشگاه است که دو آزمایشگاه در ایالات متحده، دو آزمایشگاه در اروپا و یک آزمایشگاه نیز در ژاپن مستقر هستند. اکثر شرکت¬های بزرگ آمریکایی در نیوجرسی هستند و مقر بسیاری از شرکت¬های داروسازی اروپایی، در ایالات متحده است. با توجه به تحولات انجام شده در زمینة علم بیوتکنولوژی در دو منطقة بوستون یا کالیفرنیا، به طور فزاینده¬ای تأسیس دفاتر شرکت¬های داروسازی در این دو منطقه افزایش یافته است. شرکت¬های داروسازی نیروهای خود را به صورت بین¬المللی استخدام می¬کنند. مثلاً بسیاری از شرکت¬های بزرگ داروسازی و بیوتکنولوژی، اتباع هندوستان را استخدام می¬کنند که دارای مهارت¬هایی قوی در زمینة فن¬آوری اطلاعات و علم شیمی هستند. تولید نیز به صورت جهانی انجام می¬شود و کارخانه¬های بزرگ در مناطقی همچون پورتو ریکو، سنگاپور، ایرلند و چین مستقر هستند. 

تأثیر اینترنت بر صنعت داروسازی

صنعت بیوتکنولوژی یکی از مظاهر اقتصاد نوین است که کل صنعت داروسازی را متحول کرده است.   آن قدر سریع در حال حرکت است که شرکت های داروسازی نمی توانند از عهدة آن برآیند لذا با ایجاد ائتلاف-های مختلف سعی می¬کنند تا از امکانات یکدیگر برای انجام تحقیقات پایه استفاده کنند. 
اینترنت نیز باعث تحول بسیاری از ابعاد این صنعت گردیده است. شرکت¬های داروسازی از اینترنت برای افزایش ارتباطاتشان با مشتریانی استفاده می¬کنند که قبلاً تنها از طریق تجویز پزشکان به آنها دسترسی داشتند. همچنین از اینترنت برای افزایش ارتباط با پزشکان، انجام سریع¬تر آزمایشات بالینی، کمک به انجام پژوهش¬ها و همچنین ساده¬تر کردن سیستم پیچیدة بیمة درمانی استفاده می¬شود. البته شرکت¬های اینترنتی هنوز نتوانسته¬اند به کمک فن¬آوری جدید، جایگزین شرکت¬های مرسوم گردند. 

برای اطلاعات بیشتر

کتب:

«ظهور و سقوط طب نوین»، جیمز لی فان، 1999
«ژنتیک»، مات رایدلی، 1999

وب سایتها:

www.vhn.net: مرجع الکترونیکی مواد دارویی
www.nih.gov: انستیتو سلامت ملی ایالات متحده
www.fda.gov: آخرین اخبار حقوقی